ŞAN (SES EĞİTİMİ) ÜZERİNE NOTLAR

                                                                                         ‘’(Doğru) nefes alan (doğru) şarkı söyler.’’

 

Ses, belli bir basınçla akciğerlerden gelen havanın, gırtlak içerisinde ses tellerini titreştirmesi ile olur.  Ses önce beyinde şekillenir ve sonra ilgili organlara emir verir. Saniyede 100-250 kez ses kasları birbirine çarpar. Sesin oluşabilmesi için titreşimin olması gereklidir,tıpkı alkışlarken avuçlarımızın birbirine çarpması gibi ses kasları da birbirine çarpar.

Fısıltı sesi: 20-25 dB (Desibel)

Normal konuşma sesi: 50-60 dB

Kuvvetli konuşma sesi: 80-90 dB

Trafik gürültüsü: 90-100 dB

 

Ses şiddeti:   Opera Sesi; 120 dB,     Konser Sesi; 80-90 dB

Vücudun duruş yapısı (Postüre) sesin çıkmasında olduğu gibi şarkı söylemede de oldukça önemlidir.

Akciğerler enerjiyi, larenks ilk  sesi, rezonans boşlukları ise sesin kalitesini oluşturmaktadır.

Sesin en belirleyici özellikleri; genişlik, gürlük ve tını rengidir.

Duygunu ifadesini ses, anlamını ise konuşma verir.

 

Sesin güç kaynakları akciğerler, karın kasları, göğüs kafesi, sırt ve göğüstür.

 

Sesin rengini oluşturan etmenler ise; boğaz, ağız boşluğu, yumuşak damak, dil, çene ve dudaklarda şekillenen seslerdir. Böylelikle  her insanda ses rengi farklılık gösterir.

 

Sesin şiddeti, solunum yollarından geçen hava miktarıyla ilgilidir. 

 

 Ses Genişliği: Sesin ulaşabildiği en düşük frekans ya da perde ile en yüksek frekans arasındaki alana ses genişliği denir. Ses tellerinin boyutları ses genişliğinde önemli bir faktördür.

Ses genişliğinde üç Rejister vardır. Bas (Göğüs Register), Orta (Mikst /Geçiş Reg.), Kafa/Tiz Reg. (Kimilerine göre kafa sesi yanlış bir terimidir, çünkü ‘kafa sesi’ de kişinin ses alanı içerisinde yer alır.) 

 Egzersizlerde alt ve üst registere geçerken crescendo ve decreschendo önemlidir.

Öğretmen öğrencinin ses rengini belirlerken ses aralığını/alt-üst rejisterı belirlemesi de oldukça önemlidir.

                                                                                                                                                                

Rejister;

-Ses uzamı

ses rengidir (Klangfarbe)

-ses tellerinin titreşim şeklidir

-ses telleri ile nefesin fizyolojik ilişkisidir

- ses aygıtı(Larenks), dil ve damakla oluşan ses serisidir

-bitişik tonların oluşturduğu ses serisidir

-ses aygıtının, ses çizgisindeki fonksiyonudur

-sesin tınladığı yerdir.

 

Rezonans: Tınının güç kazanmasıdır. Güzel ses beyinde başlar, iyi bir şarkıcı boğazını ve göğsünün üst bölümünü hissetmeden şarkı söyler, çünkü onun beyni hazırdır. Kafanın üst yarısını bir çan gibi kabul edin ve verdiğiniz seslerin o çanın içinde çınladığını düşünün. Bu geçekleştiği zaman sesin boğazla ilişkisi kesilir ve seslar kafa boşluğunda yer bulur. 

 

Yetişkin erkeklerde ses telleri genişlikleri :

Bas: 24-25 cm.      Bariton: 21-27 cm.     Tenor: 18-20 cm.

 

Yetişkin kadınlarda ses telleri genişlikleri:

 Alto: 18-19 cm.      Mezzo soprano: 18-21 cm.     Soprano: 14-17 cm.

 

Ses tellerinin saniyedeki titreşim sayıları: Ses tellerinin açılıp kapanma sıklığı, sesin tiz ya da pesliğini ifade eder. Sık açılıp kapanan se tiz çıkar. (Mado Robin saniyede 2349 kez sesini titreştirerek dünya rekoru kırmıştır.

Bas: 85-256    Bariton:106-341    Tenor: 128-427

Alto: 100-512    Mezzo soprano: 192-460     Soprano: 240-768

 

Ses Türlerinin Adlandırılması:

Tenor: Spinto(Dramatik), Buffo(güldürücü), Leggero(cok hafif), Lirik

Soprano: Koloratur soprano(kıvrak söyleyiş), Dramatik, Lirik, Spinto, Leger, Subret...

Alto: Kontralto (1-Oratorya Kontralto 2-Sahne Kontralto)

Mezzo soprano: Lirik, Dramatik

Konuşurken yaklaşık bir oktav ses aralığını kullanırız. Şarkı söylerken erkeklerde: 2 oktav, kadınlarda ise 2,5- 3 oktav ses aralığı kullanılır.      

                                                                     

Artikülasyon: Boğumlama demektir.

 

Farenks: Ağız ve burun boşluklarıyla, gırtlak ve yemek borusu arasındaki boşluk, yutak. 

 

Fonasyon: Nefesin verildikten sonra dışarı ses olarak verilmesi, sesin üretilmesidir.

1)Havalı Fonasyon; örnek olarak Rock (doğru bir söyleyiş değildir)

2) Sert Fonasyon

3) Yumuşak Fonasyon ; en doğru söyleyiştir.

4) Forse, Sıkıştırılmış Fonasyon

 

Diksiyon: Konuşurken dilde sözcüklerin vurgu, anlam ve heyecan duraklarının anlamını vererek konuşmaktır.

 

Konuşma: İnsanlık tarihinin herhangi bir çağında, belli bir topluluğun ya da toplulukların içinde, kamunun kullanılmasıyla evrim geçirerek  değer kazanmış ve tanınabilir duruma gelmiş sistemlere göre düzenlenip telaffuz edilen, boğumu seslerden oluşmuş bir anlatım ve anlaşma aracıdır. Konuşmanın olabilmesi için; sesi boğumlama, sözcük dağarcığı, konuşma dinamiği ve uslup gibi etmenler gerekmektedir.

 

Fonetik: Dildeki seslerin nasıl oluştuğunu, bunların zaman ve yerlere göre geçirdiği evrimi araştırıp standart dili ortaya çıkarmaya çalışan bilimdir.

 

Frekans: Herbir zaman biriminde, ses kaynağının oluşturduğu titreşim sayısıdır.

 

Ton: Kulağımızla algıladığımız belli bir yükseklikteki düzenli titreşimdir.

 

Falsetto: İnce erkek sesi demektir.

 

Vibrato: Ses perdesinin düzenli titreşimidir. Vibratosuz ses aynı sinir liflerini kullandığı için çabuk yorulur, ancak vibratolu ses için çeşitli sinir lifleri ayrı ayrı devreye girer ve ses kolay yorulmaz.

 

Larenks: Gırtlak, ses kutusudur. 

 

Soluk Alıp – Verme/ Nefes: İki çeşit nefes alıyoruz.

 

1-Kaburga Nefesi          

2-Diyafram Nefesi (Şarkı Soluğu)

a)      Denetimli Soluk; yavaş, uzun, geniş ve yeterli nefes alış biçimidir.

b)      Kaçamak Soluk; çabuk, kısa, geniş ve yeterli nefes alış biçimidir.     

Nefes alış verişi tarif etmek için sırt üstü yere yatmak  en doğru yöntem olacaktır. Sırt üstü yatış pozisyonununda hiç kimse nefesi göğüs boşluğunda toplayamaz.                  

Bu nedenle diyafram nefesi alıyoruz. Korku, hayret vs. anlarımızda diyafram nefesi alıyoruz. Şan egzersizlerinde vokalleri konsonatlarla harmanlayarak kulllanılmalıdır. 

 

Ses Eğitimine Başlamadan Önce Bilinmesi Gerekenler

 

*Süreç gerektiren bir eğitimdir.

*Sabırlı olmak gereklidir.

*KBB (Kulak Burun Boğaz) uzmanının görmesi faydalı olur.

*Egzersizlerin bol tekrarı gerekecektir.

*Olumlu düşünüp pes etmemek gereklidir.

*İyi sesleri dinleyip, ancak taklit edilmemesi gerekir. Çünkü altyapı eksikliğinden dolayı yanlış alışkanlık edinebilinir.

*Kendi sesinizi eleştiri amaçlı dinlemeyin, iç duyumunuzu açın.

* Sesinizi yormaktan kaçının.

Ses Türünü Bulmak İçin:

 

*Sesin kapasitesi

*Register(ses uzamı) dağılımı ve geçişleri

*Ses rengi

*Konuşma tonu

*Vücut yapısı

*Larenksin(gırtlağın)  yapısı

*Ses tellerini yapısı

*Göğsün formu

 

Ses Eğitimi Esnasında 

 

*Nefesin doğru alınması

*kasların zorlanmaması

*gırtlağın rahatlığı

*sesin rezonansı önemlidir.                                                                                                               

Bunların olabilmesi için; duruş, fonasyon, artikülasyon, rejister, ifade oldukça önemlidir.

Abartılı göğüs sesi olanalarda egzersizler tizden, abartılı kafa sesi olanlarda ise pesten başlanmalıdır.

Havalı seslerde kapalı ağız egzersizleri yapılmalıdır. Ses yükselmesi için kafa rezonansı önemlidir. Seste çatlamaların meydana gelmesinde en önemli etken sürekli göğüs rezonansında söylemekten kaynaklıdır. Erkeklerde kafa sesi kadınlara nazaran saha olarak daha sınırlıdır.Kafa içerisinde kaslar birbirine bağlıdır. Bu nedenle birinin kasılması, hepsinin kasılmasına neden olur. 

 

‘’İyi Ses’’ Tanımının Kriterleri

 

-Rahat söyleyen

-Tiz ve peste eşdeğerde tını

-Entonasyona sahip

-Ritm kulağına sahip

-Duyulur olmak

-Rezonanslı olmak

-Anlaşılır olmak

-Tek bir rejister şeklinde tınlamak

-Yumuşak fonasyonla (sesle) başlamak

-Belirli bir teknik beceriye sahip olmak.

 

Ses güzelliği toplumlara göre değişir örneğin; Japonya`da knödel sesler, Hindistan ve Endonezya`da falset sesler, Orta Avrupa`da yödel sesler, Türkiye`de gırtlak ve kaydırmalı seslerdir. 

 

Egzersizler /Sesin Eğitilmesi Sayesinde

 

*Sesin denetlenmesi

*Soluğun denetlenmesi

*Diyaframı her yönüyle kullanma

*Hafif, güzel, bağlı, kuvvetli vs. unsurlarıyla güzel söylemeyi edinme

*Sese kişilik, esneklik, kıvraklık, dayanıklılık ve volüm kazandırmaktır.                                      

İyi şarkı söyleyebilmek demek; zorlanmadan, yorulmadan, uzun süre ve sık sık şarkı söyleyebilmek demektir.

Opera şarkıcıları için gerekli olanlar ise; iyi bir şan tekniği, güçlü fizik kondüsyonu ve güçlü sinir sistemidir.

Ses Bozukluğunun Nedenleri:

 

-Tekniğin kusurlu olaması

-Karın kaslarının hatalı kullanımı

-Konuşma yanlışlıklarını sese taşımak

-nefes desteğini bozuk kullanmak

-Yanlış Postür (vücut duruş şekli)

-Buluğ döneminde şarkı söylemek(bu dönemde ders almak zararlı bile olabilir)

-Sesinin kapasitesini zorlamak

-Yetersiz eğitim

-Aşırı çalışma

-Çalışma ortamnın yetersizliği (duman, sigara, kuru ve sıcak hava sahası vs.)

-Sesi dinlendirme sürecindeki yanlışlıklar

-Uygun olmayan repertuvar

-Konuşama sesinin korunmaması

-Uçak yolculukları

-Yüksek  gürültülü yerlerde yüksek sesle konuşmak

-Sahne korkusu

-Sigara, alkol,uyuşturucu ve yanlış ilaçların kullanılması

-Aşırı derecede C vitamini almak                                                                                                                                       

Türkçe Vokaller/Ünlüler:

 

Kalın Ünlüler: a – ı – o - u

İnce Ünlüler: e – i – ö - ü

Düz Ünlüler: a – e – ı - i

Yuvarlak Ünlüler: o - ö – u - ü

Geniş Ünlüler: a – e – o - ö

Dar Ünlüler: ı – i – u – ü

 

Türkçe Konsonantlar/Ünsüzler:

 

Dudak Ünsüzleri: b – f – m – p - v

Diş Ünsüzleri: c – ç – d – j – l – n – r – s –ş  - t - z

Damak Ünsüzleri: g – ğ – k  - y

Gırtlak Ünsüzleri: h

Sert Ünsüzler: ç – f – h – k –p – s – ş – t

Yumuşak Ünsüzler: b – c – d – g – ğ – j – k – l – m – n – r – v – y - z

Havayı duadaklara veya dişlere sıkıştırıp patlatarak oluşan ünsüzler: p – t – d

Ünlüleri burun köküne doğru çekerek önede tutmak için sıkça kullanılan ünsüzler: m – n

Soluğu denetim altına almak için veye göğüs titreşimini geliştirmek için  kullanılan ün: s – v - z

Sese çabukluk ve dayanılkılık vermek için kullanılan ünsüzler: h

 

Yararlanılan Kaynaklar:

 

-Tülin Malkoç, Ders Notları, 2002-2006, Marmara Üniversitesi AEF Müzik Öğretmenliği Bölümü.
-Serkan Otacıoğlu, Seminer Notları, 2005 Mayıs, Marmara Ü. AEF Müzik Öğretmenliği Bölümü.

-Mehmet Ömür, Sesin Peşinde, Pan Yayıncılık

-Gül Sabar, Sesimiz, Pan Yayıncılık

-Ayhan Helvacı, Şarkı Söyleme Eğitimi, Ekin Yayınları

-Suna Çevik, Koro Eğitimi Ve Yönetim Teknikleri, Doruk Yayıncılık

-Yalçın Davran, Şarkı Söyleme Sanatının Öyküsü, Evrensel Müzik    

 

Derleyen: Özden Çiçek

 

  Ekim 2013 / Hannover