MÜZİĞİN TINISI
Gördüğümüz
ve duyduğumuz her canlının bir sesi vardır. Annemizin sesi, arabanın çıkardığı
ses, piyanonun tuşundan çıkan ses, kedinin miyavlaması, şelalenin sesi, hatta
dünya bile dönerken ses/ton çıkardığı söylenir. Doğada her canlının ses
çıkardığından söz ederken sesin fizik bilimi açısından, bir frekansa denk
geldiğini söylemeliyiz. Sesleri birbirinden
ayıran farklılık özelliklerini “tını“
kavramıyla açıklıyoruz. Diğer yandan tanıdığımız x birini tarif ederken
biçimsel imarelerden bahsederiz, yine tarif ettiğimiz x kişisinin ses tonu da o`nu tanımamızda yardımcı olan bir
durumdur. Tarifimiz içindeki biçimselliği
ses tonunundaki kalınlık ya da
incelikle tarif edersek o kişi hakkında detaylı biçimsel bir tariften söz etmiş
oluruz. Olguları zıtlıklar içinde tarif etmek isteyişimiz elbette, a`nın b`ye kıyası şeklinde de görünür. Yani kalını ancak ve ancak ona benzemeyen yani zıddı olan incelik kavramı ile anlaşılır hale getirebiliriz. En
genel anlamıyla sesler arasındaki farklılık özelliklerine “tını“ diyoruz. Tını kavramını genel manada açıkladıktan sonra
seslerin ayrımlarından söz etmek gerekiyor. Bu bağlamda sesler üçe ayrılır.
1. İnsan Sesleri
2.
Çevre Sesleri
3. Enstrüman Sesleri
1.İnsan Sesleri baş, el ve ayak sesleri olarak belirlenir. Baş
seslerine örnek olarak: ağız şıpırdatması, ıslık, gülmek, hapşırmak, ağlamak,
burun çekmek…vb. akla gelenlerdendir.
El sesleri ise; başa, göğse,
dize, ele, kola… vurma ya da sürtmeyle oluşan seslerdir.
Ayak sesleri de; yere vurma,
ayağı sürtme, zıplama gibi seslerdir.
2.Çevre Sesleri; doğadaki
seslerin yanı sıra mekanik olarak üretilmiş tüm sesleri kapsar. Evimizde çıkan
sesler olarak saat, kapı zili, telefon, musluktan gelen su sesi, bulaşık
makinesi olarak örneklendirebiliriz. Çevre seslerine okulda oluşan sesleri
örneklemek gerekirse; tebeşirin yazarken çıkardığı ses, tenefüs zili,
çocukların sesi…
Araç sesleri ise sokağa
çıktığımız andan itibaren fren sesi, korna sesi, tramvay sesi, uçak sesi…
olarak çoğaltabiliriz.
Hayvan ve doğa sesleri ise
kimi zaman terapilerde kullanılan kuş sesini örnek olarak verebiliriz.
Şelalenin akarken çıkardığı ses, denizin dalgalanırken çıkardığı ses, rüzgar
uğultusu duymayı tercih ettiğimiz sesler arasındadır.
3. Enstrüman sesleri bilindiği gibi;
a)Yaylılar: Keman, Viyola,
Viyolonsel, Kontrbas, …
b)Üflemeliler: Flüt, Obua,
Klarinet, Trombon, Tuba, Fagot, Mey, Ney, …
c) Vurmalılar: Timpani,
Çelik Üçgen, Def, Davul, …
d)Telliler: Gitar, Arp,
Bağlama, …şeklinde kategorize edilmektedir.
Müzik bilimi açısından bilindiği gibi ses; ses yüksekliği, perde ve
ses kalitesi ile tarif edilir. Ses kavramı içersinde yer alan ton kalitesi ise aynı kategori içinde sesleri ayırt etmek
için ses özelliklerini açıklar. Her sesin kendine ait bir ton kalitesi vardır ve her ses kendine özgü
bir özgünlük taşımasından ötürü, sözü edilmeye çalışılan “tını“
kavramı ile kendisine yer bulur. Aynı oktavda, aynı notayı (tonu) aynı
yoğunlukta ve aynı uzunlukta çalan
piyano ve arp arasındaki temel
fark tını farkından kaynaklanmaktadır.
Tını aynı zamanda ses frekansının
ortaya çıkarmasının dışında seste oluşan yumuşaklık ya da sertlik düzeyini de
açığa çıkarmış olur.
Müzik aletlerinden çıkan sesleri birbirinden ayırt
etmeyi sağlayan tını özelliği olduğu gibi, bir cismin titreşiminden çıkan
ses ile başka nitelikteki bir cismin aynı yükseklikte çıkardığı ses arasındaki gözle görülür/kulakla duyulur farklılıkları yansıtır. Örneğin çalınan aletin bir bas gitar veya bir
akustik gitar olduğunu gösteren bir veya birden fazla akorun aynı ya da farklı
zamanlarda birlikte olmasını ortaya çıkaran şey tını’dır. Yine tını çoğu kez seslerin notasyonu içersinde
nüans farklılıkları içinde önemli bir dinamik oluşturur. Müzisyenler gerek enstrüman, gerekse ses için
yazılmış bir müzik eseri içersinde tüm
yazımsal farklılıkları iyi süzdükten sonra, tüm geçerli yazılı işaretlerin
birarada olması gerektiğini bilirler. Ses tonu için yüksek frekans (yüksek perde) tizliği ifade
ederken, düşük frekans (düşük perde) ses üretimi açısından kalınlığı tarif eder.
Ses tonu bu anlamda genellikle perde ile birlikte kullanılır ve sık sık ses
kalitesi ve ses tutarlılığı içerisinde
doğru bir hatta gidebilmektir. Bir ses
icracısı veya piyano çalan bir müzisyen mükemmel bir perdeden ses
üretebilmesine rağmen sesin kalitesi düşükse, müzik üretimi açısından o eser zayıf olarak değerlendirilir.
Müziğin
tınısı yaşamın diğer tüm detayları gibi önemli nüanslar
olarak karşımıza çıkar. Farklılıkları zenginlik olarak kavramanın yanı sıra, yine
müzik bağlamında söylersek her farklılık ya da tını farklılığı, doğa ve insanın çabası sonucu olarak bizlere
sunulmuş ses hazinesi olarak
görülmelidir.
Özden
Çiçek
05.11.2018 / Hannover