UZAK SESLERİN OZANI: TEVFİK FİKRET
TEPEDEN TIRNAĞA ÖZGÜR
Ne bir bağış beklerim kimseden,
Ne kol dilenirim, ne kanat,
Kendi göklerimde kendi kendime uçar giderim.
Bana eğilmek boyunduruktan bile ağır.
İşte böyle bir şairim ben
Tepeden tırnağa özgür.
Tevfik Fikret
Edebiyat, sanat ve felsefe alanında uğraş gösteren ve çağdaşlarına nazaran özgün duran kişileri, bulundukları dönem koşullarıyla birlikte ele almak mutlak surette gerekmektedir. Çünkü bireyin özgünlüğüyle birlikte ortaya çıkardığı düşünce ya da sanat eserleri esasta, yaşadığı toplum ve koşulların ürünüdür. Toplum yaşamı düz bir hatta ilerlemediği gibi toplumsal çalkantılar sebebiyle daha da keskinleşerek ilerler. Eserleriyle insanca yaşam mücadelesi yürütmüş , özgürlük tutkunu Tevfik Fikret de toplumsal çalkantıların yoğun olduğu bir döneme tanıklık etmiş düşünce ve sanat insanıdır.
Avrupa ` da gelişen kapitalizme karşın; çözülmeye doğru giden Osmanlı İmparatorluğu ` nun yenileşme hamlesi olarak son dönemlerine tekabül eden 1839 Tanzimat Fermanı, 1876 yılında ilan edilen birinci Meşrutiyet ve ardından 1908 yılında ikinci Meşrutiyet ` in izdüşümlerine iyi bakmak gerekmektedir. Özellikle de 1908 Tanzimat Dönemi ` nin edebi ve düşünsel temsilcisi olan Tevfik Fikret, eşitlik ve özgürlük fikrinin izini süren edebiyatçılarımızdandır. Eserlerinde Tanzimat Dönemi ` nin etkilerilerinin yanı sıra, batı edebiyatı ve felsefecilerinin de izlerine rastlarız. Tevfik Fikret edebi kişiliği ve şiirlerindeki özgün tutumu nedeniyle Yahya Kemal, Ahmed Haşim ve Nazım Hikmet gibi şairleri etkileyen ve tetikleyen şairlerdendir.
Asıl adı Mehmet Tevfik olan Tevfik Fikret 24 Aralık 1867 İstanbul ` da doğdu, eğitimini Galatasaray Lisesi ` nde tamamladıktan sonra çeşitli memurluklarda bulundu. Şiirlerinin yanı sıra resim sanatıyla da yakından ilgilendi. Hatta şiirlerindeki ustalığını resimlerinde de görmek mümkündür.
Özellikle Avrupa ` da eğitim almış, Fransız edebiyatının da etkisinde kalan edebiyatçıların çabasıyla yayın hayatını sürdüren Servet-i Fünun Dergisi bir dönemin ihtiyacı olarak ortaya çıkmıştır. Edebiyat-ı Cedide (Servet-i Fünun) edebiyat akımı etrafında toplananlar Divan Edebiyatı geleneklerinin kökünden yıkılması, şiirin düz yazıya yakınlaşması, toplumsal temalara yer verilmesi ve dilde yalınlaşma,... gibi ilkeleri savunmuşlardı. Daha öğrenciyken şiirler yazmaya başlayan Tevfik Fikret ` i düşünsel ve edebi yaklaşımı açısından üç dönemde incelemek mümkün. İlk dönemi Divan Edebiyatı etkisinde kaldığı ve şiirlerinde ağdalı dil kullandığı dönemdir. Daha çok bireysel konuların işlendiği ve sanat sanat içindir görüşüne tekabül eden görüşlerinde de olgunlaşmaya başladığı ikinci dönemdir. Her iki dönemden oldukça farklılık gösteren toplumcu gerçekçi yaklaşımın etkisiyle Sis, Doksan Beş ` e Doğru, Han-ı Yağma(Yağma Sofrası) gibi... eserlerini yazdığı üçüncü dönem şeklinde özetlenebilinir.
1940 yılında Yeni Sabah Gazetesi ` nde Kamuran Demir imzasıyla ‘Tevfik Fikret ` in eserlerini yakmak lazım’ adlı bir yazı çıkar. Yazıya göre Tevfik Fikret düşüncelerinin yanı sıra Robert Koleji ` nde öğretmenlik yapmasından dolayı milliyetçi olmadığı tezi ortaya atılır.
Yeryüzü vatanım, insan soyu milletimdir benim
ancak böyle düşünenin insan olacağına inandım...
diyen bir şairin; insanların birbirini ezmediği, eşitlik ve özgürlüğü şiar edinmiş bir şairi anlamamanın yanında, kasıtlı ve kindar bir tutumdan başka bir şey değildir.
Yeni kuşaklara fazlasıyla değer veren T. Fikret düşünce
ve beklentilerini oğlu Haluk ` a
yazdığı şiirlerde yansıttığı gibi, yine 1914 yılında çocuklar için yazdığı Şermin adlı şiir kitabında yeni
kuşaklardan beklentilerini yazmıştır. Özellikle de ırk ve din nefretinden uzak,
insanlık duygusuyla örülü, bilgi ve eğitimin hakim olduğu bir gelecek kuşak
tasavvurunu Haluk ` un İnancı adlı
şiirinde ifade eder. Sabiha Sertel ` in
1945 yılında kaleme aldığı İlericilik, Gericilik Kavgasında Tevfik
Fikret adlı eser oldukça güç koşullarda
yayımlandığı gibi, söz edildiği
gibi Tevfik Fikret 'in materyalist düşünce yaklaşımına denk düşen görüşlerini
sıralar ve bunlardan bazıları şöyledir. Düşünceler
yaşar ve ölür. İnsanın yaşamı doğadaki evrimin bir devamıdır. Her düşünce,
evrimi iten ortak bir darbedir. İnsanlığın sonsuz zerreleri bu darbe ile
kımıldar. Kısacası, dünyaya düzen veren insan düşüncesidir.(s. 120)
Doğanın diyalektiğini kavrama uğraşısı veren T. Fikret ayrıca, insanlığa yararlılık fikrinden hareketle dünyaya geniş bir pencereden bakabilme çabasıyla özgün bir kişiliktir. Yine hak bildiğin yolda yalnız gideceksin sözü ile haksızlıklara başkaldırırken, tek başına kalmak pahasına düşüncelerinden ödün vermeden yaşamanın kararlığını deklere eder. Üstelik şimdilerde bile hak aramak oldukça çetin bir iş ve görevdir!.. Bu görevi kendine ödev bilenler için şan ve imtiyaz sahibi olmak zaten mümkün değildir.
Tarih-i Kadim(Eski Çağlar Tarihi) şiirinde iktidar sahipleri ve tanrı ilişkisini sorgular, dünyadaki bütün acıların sebebini yer ve gök tanrıları olduğu görüşünü önde sürer. Tevfik Fikret Bir Kız Okulu için adlı şiirinde;
Kalbin, cömertliğin, hele bilimin yarattığı
Her şeyde kızların, bu sevgili çiçeklerin
Bir hakkı var... verin!
dizeleri ile kadınlar için eğitim hakkını da savunur.
Evet sabah olacaktır, sabah olur geceler
Kıyamete dek sürmez, sonunda bu gökyüzü
Bu mavi gök size bir gün acır, üzülme sen....
şiirinde de yarına dair umut vardır. Bunun karşısında da vicdan ve bilgi sayesinde özgürleşen kişinin ileriye doğru gideceğini ifade eder.
Tevfik Fikret ` i doğu ve batı ikilemi içinde tartışarak o ` nu ve eserlerini anlamak ve kavramak mümkün değildir. Aksine o, vicdanı ve fikri özgürlük için çarpan bir sanat insanıdır, düşünce ve eserleriyle de sorumluluk sahibidir. Ölümünün yüz beşinci yılında Tevfik Fikret ` i Ceyhun Atuf Kansu ` nun deyimiyle, ‘kara baskı döneminin özgür çocuğu’nu, uzak sesli ozanımızı hatırlamak ve anlamak dileğiyle... Yazıyı Kutba Doğru adlı şiirin bugüne de derinlik katan dizeleriyle bitirelim.
-Bir ün için göze alınır mı bu?
-Ya neden gelir dünyaya insan,
Ense göbek şişirsin diye mi?
Güzel şeyler nasıl bulunur, aranmadan?
Özden Çiçek / Hannover
04.08.2020
KAYNAKÇA:
*İlericilik, Gericilik Kavgasında Tevfik Fikret, Sabiha Sertel, Çağdaş Yayınları, 3. Baskı, 1996
*Bugünün Diliyle Tevfik Fikret, A. Kadir, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012
*Haluk ` un Defteri, Tevfik Fikret, Türk Klasikleri Şiir, Hazırlayan: Kemal Bek, Bordo Siyah Klasik Yayınlar, 2012
*Şermin, Tevfik Fikret, Çocuk Klasikleri, Afacan Çocuk Yayınları, 2012
*Bugünü Anlamak İçin #Tarih Dergi, Sayı 15, Ağustos 2015